Khám Phá Thảo Dược Dân Gian – Cây Mộc Hương (Saussurea lappa Clarke)

Cây mộc hương là một loài thực vật có hoa trong họ Cúc (họ Asteraceae) được dùng làm vị thuốc trong đông y.

Có nhiều loại mộc hương trên thị trường như:

1. Vân Mộc Hương – Saussurea lappa Clarke

• Tên gọi khác: Cây Cốt khí hương, Quảng Mộc Hương
• Tên khoa học: Saussurea lappa Clarke
• Tên tiếng Anh: Costus Root
• Tên tiếng Trung: 木香 (Mù xiāng)

2. Thổ Mộc Hương – Inula helenium L

• Tên gọi khác: Cây Oải hương, Hoàng Hoa Thái
• Tên khoa học: Inula helenium L
• Tên tiếng Anh: Elecampane
• Tên tiếng Trung: 土木香 (Tǔ mù xiāng)

1. Xuất Xứ và Phân Bố:

• Vân Mộc Hương: Phổ biến ở khu vực Himalaya và một số khu vực ở Ấn Độ.
• Thổ Mộc Hương: Có nguồn gốc từ châu Âu và được trồng rộng rãi từ châu Á đến Bắc Mỹ.

2. Đặc Điểm Hình Thái:

• Vân Mộc Hương:
  • Hình Thái: Cây thảo lớn, lá màu xanh đậm, hoa màu tím hoặc xanh.
  • Bộ Phận Dùng: Bộ phận chính dùng làm thuốc là rễ. Rễ của Vân Mộc Hương được thu hoạch, làm sạch, cắt thành từng đoạn, và thường được sấy khô trước khi sử dụng.
• Thổ Mộc Hương:
  • Hình Thái: Cây cao, lá lớn, hoa màu vàng.
  • Bộ Phận Dùng: Rễ và hoa thường được dùng.

3. Thành Phần:

Vân Mộc Hương (Saussurea lappa Clarke):

• Thành phần chính bao gồm các sesquiterpene lactones như costunolide, dehydrocostus lactone, và alantolactone.
• Các alkaloid, sterols, và acid hữu cơ cũng có mặt.
• Tỉ lệ các chất này có thể thay đổi tùy thuộc vào điều kiện trồng trọt và thu hoạch.

Thổ Mộc Hương (Inula helenium L):

• Chứa alantolactone, isoalantolactone và các hợp chất sesquiterpene khác.
• Cũng có các inulin, polysaccharides, resin, và essential oil.
• Tỉ lệ các thành phần có thể biến đổi tùy theo môi trường sống và cách xử lý sau thu hoạch.

4. Công Dụng:

Vân Mộc Hương (Saussurea lappa Clarke):

• Sesquiterpene lactones: Chúng có tác dụng chống viêm, giảm đau, và có thể có hoạt tính chống ung thư.
• Alkaloids và Sterols: Hỗ trợ hoạt động của hệ tiêu hóa và có thể có tác dụng chống khuẩn.

Thổ Mộc Hương (Inula helenium L):

• Alantolactone và Isoalantolactone: Có hoạt tính chống viêm, kháng khuẩn, và có thể hỗ trợ trong điều trị các bệnh về hô hấp.
• Inulin: Một loại polysaccharide có lợi cho hệ tiêu hóa, hỗ trợ hệ vi sinh đường ruột.
• Essential oil: Có thể giúp giảm ho, kháng khuẩn, và thúc đẩy quá trình giải phóng đờm.

5. Bài Thuốc Dân Gian:

A. Vân Mộc Hương:

Vân Mộc Hương, hay còn gọi là Saussurea lappa Clarke, là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh. Dưới đây là 10 bài thuốc phổ biến sử dụng Vân Mộc Hương:

1. Bài thuốc điều trị đau dạ dày:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương (Saussurea lappa) 10g, Đại hoàng (Rheum palmatum) 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 500ml nước cho đến khi còn 250ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 125ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có tiền sử viêm loét dạ dày.

2. Bài thuốc điều trị ho:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Bách bộ (Stemona tuberosa) 10g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 150ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về huyết áp.

3. Bài thuốc điều trị viêm khớp:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Dây đau xương (Tinospora cordifolia) 20g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 150ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về dạ dày.

4. Bài thuốc điều trị viêm gan:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Cà gai leo (Solanum procumbens) 20g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 150ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về túi mật.

5. Bài thuốc điều trị táo bón:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Đại hoàng 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 500ml nước cho đến khi còn 250ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 125ml mỗi ngày, 1 lần vào buổi tối.
• Lưu ý: Không dùng cho phụ nữ có thai và người có tiền sử viêm ruột.

6. Bài thuốc điều trị viêm loét dạ dày:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Bạch truật (Atractylodes macrocephala) 10g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 500ml nước cho đến khi còn 250ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 125ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về gan.

7. Bài thuốc điều trị viêm mũi dị ứng:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Cúc hoa (Chrysanthemum morifolium) 10g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 500ml nước cho đến khi còn 250ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 125ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và chiều.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về gan.

8. Bài thuốc điều trị viêm tai giữa:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Hoàng liên (Coptis chinensis) 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 500ml nước cho đến khi còn 250ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 125ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về thính giác.

9. Bài thuốc điều trị viêm bàng quang:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Kim ngân hoa (Lonicera japonica) 15g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 150ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về thận.

10. Bài thuốc điều trị suy giảm trí nhớ:

• Phối hợp thuốc: Vân Mộc Hương 10g, Hoàng kỳ (Astragalus membranaceus) 20g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 150ml mỗi ngày, 2 lần vào buổi sáng và tối.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về thận.

B. Thổ Mộc Hương:

Thổ Mộc Hương, hay còn được biết đến với tên khoa học là Inula helenium L., là một loại thảo mộc được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền. Dưới đây là 10 bài thuốc phổ biến sử dụng Thổ Mộc Hương:

1. Bài thuốc chữa ho, giảm đờm

• Công dụng: Giảm ho, làm loãng đờm.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương (Inula helenium L.) 10g, Cam thảo (Glycyrrhiza glabra) 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 2-3 lần/ngày.
• Lưu ý: Không dùng cho phụ nữ mang thai và người bị huyết áp cao.

2. Bài thuốc trị viêm phế quản

• Công dụng: Điều trị viêm phế quản.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 15g, Quất hồng bì (Clausena lansium) 10g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 3 lần/ngày sau bữa ăn.
• Lưu ý: Tránh sử dụng lâu dài mà không có sự giám sát của bác sĩ.

3. Bài thuốc chống viêm họng

• Công dụng: Giảm viêm họng, đau rát.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 10g, Lá hẹ (Allium tuberosum) 10g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml ngậm hoặc súc miệng.
• Hướng dẫn sử dụng: Ngậm hoặc súc miệng 2-3 lần/ngày.
• Lưu ý: Không nên nuốt nước sắc.

4. Bài thuốc điều trị viêm amiđan

• Công dụng: Giảm viêm và đau amiđan.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 15g, Hoàng liên (Coptis chinensis) 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 2 lần/ngày.
• Lưu ý: Không dùng cho phụ nữ có thai.

5. Bài thuốc giảm ho do viêm họng

• Công dụng: Làm dịu ho do viêm họng.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 10g, Cam thảo 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 2 lần/ngày.
• Lưu ý: Không dùng cho người bị huyết áp cao.

6. Bài thuốc trị viêm mũi dị ứng

• Công dụng: Giảm triệu chứng viêm mũi, nghẹt mũi.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 15g, Bạc hà (Mentha) 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống hàng ngày 2 lần.
• Lưu ý: Tránh sử dụng cho người có huyết áp thấp.

7. Bài thuốc trị cảm lạnh

• Công dụng: Giảm triệu chứng cảm lạnh, ho.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 10g, Gừng tươi (Zingiber officinale) 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml uống nóng.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống khi cảm thấy triệu chứng.
• Lưu ý: Không dùng khi cơ thể đang nóng hoặc có sốt cao.

8. Bài thuốc trị ho có đờm

• Công dụng: Làm loãng đờm, giảm ho.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 15g, Kinh giới (Elsholtzia cristata) 10g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 3 lần/ngày sau bữa ăn.
• Lưu ý: Tránh sử dụng lâu dài mà không có sự giám sát của bác sĩ.

9. Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm phổi

• Công dụng: Hỗ trợ điều trị viêm phổi.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 20g, Lá sen (Nelumbo nucifera) 10g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống hàng ngày, 2 lần/ngày.
• Lưu ý: Không dùng cho phụ nữ mang thai và người suy gan.

10. Bài thuốc giảm đau ngực do ho

• Công dụng: Giảm đau ngực khi ho.
• Phối hợp thuốc: Thổ Mộc Hương 10g, Cam thảo 5g.
• Cách chế biến: Sắc cùng với 600ml nước cho đến khi còn 300ml.
• Hướng dẫn sử dụng: Uống 2 lần/ngày.
• Lưu ý: Không dùng cho người có vấn đề về tim.

6. Kết Luận:

Cây Mộc Hương với các biến thể như Vân Mộc Hương, Thổ Mộc Hương là những thảo dược quý giá trong y học cổ truyền, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.